ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 9، آذر 1400 ، شماره پی در پی 67

بررسی سبک نسخه خطّی «رسایل‌الاعجاز» بر مبنای سبک‌شناسی لایه ای

صفحه (141 - 154)
مریم افضلی (نویسنده مسئول)، احمد امیری خراسانی ، محمدصادق بصیری
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: «رسایل الاعجاز» یا «اعجاز خسروی»، اثر ارزشمند امیرخسرو دهلوی است که در اوایل قرن هشتم ه.ش در حوزۀ کتابت و انشا به نگارش درآمده است. با توجّه به اینکه تاکنون در کشور ما تصحیح منقّحی از این اثر صورت نگرفته است و نیز با توجّه به اهمّیّت و جایگاه این اثر در حوزۀ آثار ادبی نثر مصنوع، و کم‌توجّهی محقّقان به این اثر گرانبها، نویسندگان بر آن شدند مختصّات سبکی اثر را بر مبنای سبک‌شناسی لایه ای مورد پژوهش قرار دهند. بدلیل گستردگی موضوع، در پژوهش حاضر، تحلیل سه سطح آوایی، بلاغی و ایدئولوژیک مطرح شده است.

روش مطالعه: این پژوهش، به روش تحلیلی ـ توصیفی صورت گرفته است.

یافته ها: براساس یافته های این پژوهش، برجسته ترین مختصّات سبکی اثر در سطح آوایی، کاربرد فراوان سجع و جناس، ترصیع و موازنه و اقسام تکرار است که زیبایی و هماهنگی کلام را ازلحاظ روابط آوایی افزون کرده است. بارزترین ویژگی سبکی اعجاز خسروی در حوزۀ بلاغی را میتوان رعایت تناسب و انسجام متنی نام برد. اقسام ایهام، اعمّ از ایهام تناسب، ایهام تضادّ و ایهام ترجمه یا به تعبیر امیر خسرو، «ترجمه اللّفظ» و ضمن‌اللّفظ را در واقع میتوان از مصادیق انسجام واژگانی بحساب آورد.

نتیجه گیری: مؤلّف رسایل‌الاعجاز سبک نویسندگی منحصربفردی در این اثر از خویش بروز داده است که اساس آن بر رعایت تناسب و انسجام است. کاربرد مصادیق انسجام و پیوستگی مانند اقسام ایهام، همچنین، ابداع صنایع جدیدی در این حوزه، نظیر «ترجمه اللّفظ» و «ضمن‌اللّفظ» توسّط امیرخسرو و وفورکاربرد آنها میتواند بیانگر اهمّیّت رعایت تناسب میان اجزای متن، برای وی باشد.

کلمات کلیدی
رسایل الاعجاز , اعجاز خسروی , امیرخسرو دهلوی , سبک‌شناسی لایه ای

• امیرخسرو، شاعر و منتقد، زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1354). مجلّۀ ادبیات و زبانها. شمارۀ 4. صص 19-25.
• با کاروان حلّه، زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1356). چاپ چهارم. تهران: جاویدان.
• بررسی موسیقی درونی در اعجاز خسروی و خزاین‌الفتوح امیرخسرو دهلوی، رضایی، ابراهیم و دیگران. (1395). فصلنامۀ مطالعات شبه قارّه، دانشگاه سیستان و بلوچستان، (29) 7، صص69- 82.
• تاریخ تفکّر اسلامی در هند، عزیز، احمد. (1376). ترجمۀ نقی لطفی و محمّدجعفر یاحقّی، تهران: کیهان.
• تجلّی قرآن و حدیث در شعر فارسی، راستگو، سیّدمحمّد. (1393). چاپ یازدهم، تهران: سمت.
• دنبالۀ جستجو در تصوّف ایران، زرّین‌کوب، عبدالحسین. (1380). چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
• رسایل‌الاعجاز، دهلوی، امیرخسرو، (1876 م)، نسخۀ سنگی، چاپ لکنهو، موجود در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
• سبک‌شناسی لایه‌ای مجموعه اشعار قیصر امین‌پور، محمّدی افشار، هوشنگ و شایان مهر، کبری. (1396). نشریّۀ ادبیات پایداری. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. (16) 9، صص 259-281.
• سبک‌شناسی، نظریّه‌ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود. (1390). تهران: سخن.
• طریقۀ صوفیّۀ چشتیّه در افغانستان. عادلی، سیّدمرتضی. (1389) سایت المذهب www.almazhab.org
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما. (1385). چاپ سوم. تهران: مروارید.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال‌الدّین. (1367). چاپ هفتم. تهران: هما.